Rubenshuis verwerft zeldzame voorstudie van Mozes en zijn Ethiopische vrouw: een unieke inkijk in Jordaens’ denkproces

Op 26 en 27 april toont het Rubenshuis een uitzonderlijke recente aanwinst. Het gaat om een zeldzame voorstudie van Jacques Jordaens’ schilderij Mozes en zijn Ethiopische vrouw. De schets onthult het creatieve denkproces van de schilder en benadrukt hoe modern Jordaens was. De 17de-eeuwse tekening is uitzonderlijk te zien in de bibliotheek, de toegang is gratis.

Jordaens’ schilderij van Mozes en zijn Ethiopische vrouw is een krachtig statement over gelijkheid. Recent ontdekten onderzoekers dat het werk teruggaat op een vroege schets. Die vondst bracht het Rubenshuis ertoe om de waardevolle voorstudie aan te kopen. Ze geeft een unieke inkijk in Jordaens’ artistieke denkproces.

Het verband tussen schets en schilderij zie je niet meteen: de composities verschillen sterk van elkaar. Toch zijn er opvallende gelijkenissen. Rechts op de tekening herkennen we Mozes. Zijn hoorntjes, als eigenwijze plukjes haar, komen zichtbaar terug in het doek. Let ook op zijn frons, scherpe neus, rode wang en donkere baard. Zelfs het handgebaar en de plooien van zijn gewaden zijn verwant.

Jordaens' schilderij: een modern Bijbels tafereel

Mozes wordt meestal afgebeeld met de Tien Geboden, maar in het schilderij Mozes en zijn Ethiopische vrouw gaat alle aandacht naar de prachtig geklede zwarte vrouw naast hem: zijn Ethiopische echtgenote, mogelijk Sephora. Met een krachtig handgebaar lijkt Mozes ons aan te spreken. Wellicht een oproep om zijn Afrikaanse vrouw als een gelijke te erkennen.

Ook in het Oude Testament moest hij haar al verdedigen. In het boek Numeri krijgt Mozes kritiek van zijn zus Mirjam en broer Aäron, omdat hij met een zwarte vrouw is getrouwd. God straft Mirjam daarvoor: zij wordt zeven dagen melaats en moet uit de gemeenschap treden.

Tekening geeft zeldzame inkijk

De aangekochte schets en het schilderij gaan terug op het Bijbelse verhaal, maar beiden op een andere manier. De tekening volgt letterlijk de Bijbelse tekst: je ziet Mozes naast zijn broer en zus, en God in een wolk. Op het schilderij staat Mozes met zijn vrouw. De wolk is verdwenen, de stenen tafelen komen erbij. Mozes richt zijn blik ook anders.

Jordaens verlegt de focus: niet de afkeuring staat centraal, maar wel de liefde. Daarom verdwijnen Aäron en Mirjam, en komt Mozes’ vrouw in de plaats. Zij wordt niet afgebeeld als een Afrikaans stereotype, maar als een individuele vrouw met een eigen persoonlijkheid. Voor de 17de eeuw is dit verbluffend vooruitstrevend.

Jordaens krijgt vaak het verwijt dat hij de gemakkelijke weg koos. De schets, die een zeldzame inkijk in zijn creatieve proces biedt, bewijst net het omgekeerde. We zien een kunstenaar die zoekt, nadenkt en bijstuurt: over compositie, betekenis én over hoe een verhaal het krachtigst overkomt.

Jacques Jordaens, Mozes en zijn Ethiopische vrouw, 1645-1650, Collectie Vlaamse Gemeenschap, in permanente bewaring bij Rubenshuis, publiek domeinJacques Jordaens, Mozes met Aaron en Mirjam (voorstudie voor Mozes en zijn Ethiopische vrouw), ca. 1650, Collectie Stad Antwerpen, Rubenshuis, publiek domein

Inclusief schilderen in de 17de eeuw: internationaal congres

Of Jordaens ooit een Afrikaanse vrouw naar het leven heeft geschilderd, weten we niet. Maar duidelijk is wél dat hij — net als Rubens — Afrikaanse figuren opmerkelijk menselijk weergaf. De nuances in huidskleur en de individuele trekjes getuigen van respect, terwijl voorgangers en tijdgenoten vaak bleven steken in karikaturen en clichés.

Deze blik op Jordaens’ denkproces toont hoe de kunstenaar zijn tijd ver vooruit was. Hij is een van de weinige oude meesters uit de westerse kunst die kritisch kijkt naar de (toenmalige) verhouding tussen witte en zwarte mensen. Zijn schilderij toont dat er ook 400 jaar geleden al, hoe uitzonderlijk ook, werd geijverd voor gelijkheid.

Het kunsthistorisch onderzoek naar Rubens en zijn tijdgenoten blijft nieuwe inzichten opleveren. Die frisse perspectieven over diversiteit en inclusiviteit komen ook aan bod tijdens het congres Tout le monde pour ma patrie: Rubens and the World op 5 en 6 mei 2025. Daar komen internationale onderzoekers samen die Rubens als man van de wereld positioneren: tegelijk invloedrijk kunstenaar en bron van inspiratie, als figurant in bredere verhalen die zich elders afspelen. Ook de relatie tussen de aangekochte voorstudie en Jordaens’ schilderij wordt er besproken.

Technische gegevens

Praktisch