Rubenshuis presenteert David Bowie's Tintoretto

Vandaag presenteert het Rubenshuis met trots David Bowie’s Tintoretto. Het Britse popicoon had de Heilige Catharina van de Venetiaanse schilder Jacopo Tintoretto (1518-1594)  meer dan 30 jaar in zijn bezit. Na Bowie’s overlijden eerder dat jaar, ging zijn uitzonderlijke kunstverzameling op 10 november 2016 onder de hamer bij het Londense veilinghuis Sotheby’s. Tussen de moderne en hedendaagse werken van onder meer Frank Auerbach, Jean-Michel Basquiat en Damien Hirst zat één opvallende oude meester: Jacopo Tintoretto. Net als Rubens had Bowie een enorme bewondering voor de Venetiaanse kunstenaar. Rubens liet zich in zijn werk niet alleen inspireren door Tintoretto, hij had ook zeven werken van hem in zijn collectie. Het monumentale altaarstuk van de Heilige Catharina uit de jaren 1560 is verworven door een particuliere verzamelaar die slechts enkele minuten na de veiling aan de wereldpers aankondigde dat hij het schilderij in langdurige bruikleen aan het Rubenshuis gaf, "a museum Bowie loved".

Wat Bowie nooit geweten heeft, is dat er onder de verflaag van het schilderij een virtuoze ondertekening schuil gaat. Die tekening kwam onlangs tevoorschijn bij technisch onderzoek in het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium. Uit de ondertekening kan worden afgeleid dat het werk ongeveer een decennium eerder kan worden gedateerd dan oorspronkelijk gedacht. De ondertekening laat ook zien hoe Tintoretto het schilderij eigenhandig heeft uitgewerkt en hoe hij zijn compositie tijdens het schilderen is blijven aanpassen. In oktober brengt Colnaghi Foundation samen met het Rubenshuis een wetenschappelijke publicatie over Tintoretto, Rubens en Bowie waaraan internationale specialisten hun medewerking verlenen. Vlaams minister van toerisme Ben Weyts was onlangs zo onder de indruk van het hele verhaal dat hij prompt besliste om de embryonale plannen voor een tijdelijke terugkeer naar Venetië te steunen.  Tintoretto’s altaarstuk zal er tijdens de Biënnale van 2019 opnieuw tijdelijk te zien zijn.  En het werk zal vergezeld worden door heel wat oude Vlaamse meesters die Tintoretto bewonderden.  

 “The gift that a great painting gives you: it’s just there for you to marvel at, it lifts your spirits, instills you with hope and beauty, but it doesn’t expect anything in return.” Deze opmerkelijke uitspraak zou van Peter Paul Rubens kunnen zijn. Als schilder en als begenadigd verzamelaar. Het citaat is bijna 400 jaar ouder van wijlen David Bowie. Wereldberoemd popicoon, gedreven collectioneur en enorm bewonderaar van Rubens. Op de vraag “if you could invent a drug, what would it be, what effect should it have?” antwoordde Bowie als volgt: “A shot of hug. Preferably from a three-year-old like my daughter, that age, that brief window of time when a child hugs you with all its might and conviction and pure, undiluted love, without it expecting a reward. The kind of gift that a great painting gives you: it’s just there for you to marvel at, it lifts your spirits, instills you with hope and beauty, but it doesn’t expect anything in return [1] .” Treffender dan dit kan de gelijkenis tussen Rubens en Bowie niet geformuleerd worden. Beiden waren veelzijdig, briljant, gedreven door hun liefde voor de kunst én voor hun gezin.

Tintoretto, gezien door Rubens en Van Dyck en gekocht door Bowie

Tintoretto schilderde de Heilige Catharina omstreeks 1560–1570 voor San Geminiano aan het San Marcoplein in Venetië. Deze kleine, maar prestigieuze kerk, van architect Jacopo Sansovino, werd al tijdens de renaissance geroemd om zijn bijzondere interieur met werken van Giovanni Bellini, Paolo Veronese en Tintoretto. Rubens moet het altaarstuk vrijwel zeker hebben gezien en zijn beroemde leerling Anthony van Dyck maakte er zelfs een schetsje van. Zowel voor Rubens als Van Dyck was de Venetiaan een belangrijke inspiratiebron. Tot aan het einde van zijn carrière heeft Rubens zich laten  beïnvloeden door Tintoretto’s inventies. 

Het altaarstuk met de Heilige Catharina hing in de kerk tot de afbraak ervan in 1807 onder Napoleon. Na een kort verblijf in de Galleria dell’ Accademia verdween het schilderij in particuliere collecties. David Bowie kocht het werk 30 jaar geleden bij de Londense kunsthandel Colnaghi. Bowie was zo gefascineerd door de Venetiaanse schilder dat hij zijn platenlabel naar hem noemde.

Van Venetië, via Londen, tot ‘briljant bezoek’ in Antwerpen

Vanaf vandaag toont het Rubenshuis het schilderij als langdurig bruikleen, een beleid waar het museum al geruime tijd aan werkt. In het buitenland is dit niet nieuw. In België vervult het Rubenshuis op dat vlak een pioniersrol.  Het schenken van kunst zit in de lift. Het museum vult met deze langdurig bruiklenen het verhaal van de eigen collectie aan. Vandaar dat de bruiklenen – het briljant bezoek – geïntegreerd worden in de permanente opstelling. Na bijna tien jaar intensief bruiklenenbeleid begint deze strategie zijn vruchten af te werpen. 

Ondertekening

Bowie’s Tintoretto bevond zich tot een paar dagen geleden in het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) te Brussel. In opdracht van de eigenaar, het Rubenshuis en Colnaghi Foundation werd het altaarstuk er technisch onderzocht. Onder leiding van Christina Currie ontdekten specialisten met radiografie en infraroodreflectografie onder de verflagen een bijzonder spontane, en virtuoos neergezette ondertekening. Die laat niet alleen zien hoe de schilder zijn compositie heeft uitgewerkt. De resultaten zijn ook behulpzaam bij de toeschrijving en datering. Door de ondertekening te vergelijken met andere voorbeelden uit Tintoretto's oeuvre kan het schilderij namelijk een decennium eerder worden gedateerd dan oorspronkelijk gedacht. De ondertekening van het werk is bijna identiek aan die van de prinses op de Heilige Joris en de draak, een werk van Tintoretto uit de National Gallery te London. Mooi om vast te stellen is ook dat Tintoretto zijn compositie tijdens het schilderproces voortdurend is blijven aanpassen. Dat blijkt uit de vele pentimenti, de geschilderde correcties, die aan het licht kwamen. Het onderzoek toont aan dat het werk volledig eigenhandig door de Venetiaanse kunstenaar is geschilderd. Later dit jaar wordt het onderzoek verder gezet, zodat ook de wolkenpartij bovenaan en de architectuur nader onderzocht worden.  De bevindingen van het onderzoek worden gepubliceerd in het Bulletin van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium  en het Colnaghi Studies Journal.   

Publicatie

Colnaghi Foundation brengt in oktober van dit najaar een wetenschappelijke publicatie uit over David Bowie’s Tintoretto. Het boek David Bowie’s Tintoretto. Angel fortelling the Martyrdom of Saint Catherine of Alexandria bevat bijdragen van Dr. Stijn Alsteens, Matt Collings, Dr. Christina Currie, Nicholas Hall, Dr. Jeremy Howard, Dr. Riccardo Lattuada, Maja Neerman, John Julius Norwich, Dr. Xavier Salomon, Serge Simonart en Ben van Beneden. Naast Tintoretto, het 15de-eeuwse Venetië, komen de bewogen geschiedenis van het kerkje aan het San Marcoplein, Maerten de Vos, Rubens, Van Dyck en Bowie als verzamelaar erin aan bod.

Colnaghi Foundation is een onafhankelijke stichting die het werk van oude meesters op een hedendaagse manier bij een breed publiek promoot. Samen met internationale onderzoekers en experts, musea en verzamelaars toont Colnaghi Foundation via diverse media en kanalen hoe inspirerend en opwindend oude kunst is. Het feit dat het schilderij jarenlang deel uitmaakte van de persoonlijke kunstcollectie van één van de grootste popiconen aller tijden toont aan dat de grote hedendaagse vernieuwers van onze tijd zich maar al te graag laten begeesteren door oude kunst.       

Terug naar Venetië

Tintoretto schilderde de Heilige Catharina voor het altaar van de Scuola di Santa Caterina in de kerk van San Geminiano aan het San Marcoplein in Venetië. Daar kon het tot de afbraak in 1807 worden bewonderd. Nadien verdween het in privécollecties.

Met de aankondiging van de komst van het schilderij in november 2016 ontwikkelde Ben van Beneden in nauwe samenspraak met de Colnaghi Foundation het plan om Tintoretto’s altaarstuk tijdens de periode van de Biënnale van 2019 tijdelijk terug naar Venetië te brengen. Toen minister voor toerisme Ben Weyts het opzet vernam, besliste hij onmiddellijk om het project te ondersteunen vanuit Toerisme Vlaanderen. Het schilderij zal in 2019 de blikvanger zijn van een tentoonstelling over de afgebroken San Geminiano kerk en zijn kunstwerken. De expositie wordt aangevuld met werken van bekende stadsgezichten van Antonio Canaletto en Francesco Guardi waarop de kerk aan het San Marcoplein staat afgebeeld. Maar ook de Vlaamse meesters zoals Rubens, Van Dyck en Maerten de Vos uit onze Vlaamse musea komen aan bod. De band tussen de Vlaamse schilders en de Venetiaanse kunst kan nauwelijks overschat worden. De Vlamingen absorbeerden en verwerkten de Italiaanse erfenis tijdens hun Italiëreis en door middel van de grafische verspreiding. Ook enkele Venetiaanse werken uit de Vlaamse musea zoals het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen zullen in 2019 terug in de Dogenstad te zien zijn. Minister Ben Weyts is bijzonder opgetogen over de tijdelijke terugkeer van het altaarstuk van Tintoretto: “Dit project is niet alleen een bijzonder mooie aanleiding om het werk van Tintoretto tijdens de Biënnale van Venetië in 2019 opnieuw aan de Venetianen te tonen. Het is ook een unieke kans om onze Vlaamse meesters aan de wereld te laten zien op dé plaats waar zij zich lieten begeesteren door hun Italiaanse collega’s en de antieke erfenis. Ik hoop van harte dat het project het bewustzijn aanscherpt van de ongelofelijke artistieke kwaliteit van ons erfgoed, en een internationaal publiek inspireert om het in Vlaanderen te komen bewonderen”.

Praktisch

David Bowie’s Tintoretto

Vanaf 27 juni 2017

Rubenshuis

Wapper 9-11

2000 Antwerpen

www.rubenshuis.be – www.facebook.com/rubenshuis

€ 8 / € 6 / gratis

Open van dinsdag tot en met zondag van 10u tot 17u

Gesloten op maandag

Extra

Op de gratis Antwerp Museumapp ontdekt de bezoeker dit verhaal in de tour ‘Briljant bezoek’

Ontdek David Bowie’s Tintoretto en de andere bruiklenen met hun verrassende verhalen tijdens een rondleiding voor groepen en/of individuelen.

Voor groepen

• Duur: 90 minuten

• Prijs: € 75 + € 5 administratiekosten, exclusief de toegang tot het museum

• Maximum 15 personen per gids

• Reservatie: Visit Antwerpen - Booking and Ticketing, tel +32 (0)3 232 01 03 (elke werkdag tussen 9 en 16 uur bereikbaar), [email protected]

Voor individuelen

• Prijs: € 10 (inclusief de toegang tot het museum)

• Maximum 15 personen per groep

• Locatie: Rubenshuis, Wapper 9-11, 2000 Antwerpen

• Datums: zaterdag 8 juli 2017 van 10.30 tot 12 uur, zondag 16 juli 2017 van 14 tot 15.30 uur, zaterdag 12 augustus 2017 van 10.30 tot 12 uur, zondag 20 augustus 2017 van 14 tot 15.30 uur, zondag 17 september 2017 van 14.30 tot 16 uur, zondag 24 september 2017 van 10.30 tot 12 uur, zondag 8 oktober 2017 van 10.30 tot 12 uur, zondag 22 oktober 2017 van 10.30 tot 12 uur

• Reserveren is noodzakelijk: +32 (0)3 201 15 50 (tijdens de openingsuren van het museum) of [email protected]

Op zaterdag 5 augustus 2017 staat de Museumnacht in het Rubenshuis helemaal in het teken van David Bowie met heel veel muziek! Info op www.rubenshuis.be – ticket op www.museumnacht.be

Publicatie

Tijdens Frieze London (5 t/m 8 oktober 2017) wordt David Bowie’s Tintoretto. Angel fortelling the Martyrdom Saint Catherine of Alexandria(Colnaghi Foundation) voorgesteld. Later in diezelfde maand wordt de publicatie in het Rubenshuis in Antwerpen gepresenteerd. De pers ontvangt hierover binnenkort meer informatie.

 

[1] S. Simonart, “Lust for Life, Lust for Art. The Rubens House: a Museum Bowie Loved”, in David Bowie’s Tintoretto. Angel fortelling the Martyrdom Saint Catherine of Alexandria, Londen: Colnaghi Foundation, 2017, 154.